In de onderhandelingen tussen Oekraïne en Rusland blijven vrouwen letterlijk en figuurlijk buiten beeld. Dat telkens enkel mannen aan tafel plaatsnemen, moet ons zorgen baren.
20 procent van de gesneuvelde Oekraïense soldaten zijn vrouwen. Duizenden moedige burgervrouwen dragen bij aan het verzet en slachtofferhulp. Ook Russische vrouwen tonen moed in hun protest tegen de oorlog. Vaak wordt hen met repressie en intimidatie het zwijgen opgelegd, zoals journaliste Marina Ovsjannikova recent moest ervaren.
Tegelijk hebben miljoenen Oekraïners hun land verlaten, vooral vrouwen en kinderen. Ook zij zetten een stap naar een leven van onzekerheid, ontbering, trauma en schuldgevoel. Zelfs na aankomst is het gevaar niet geweken. Sommige mannen maken misbruik van wanhoop, onder het mom van gastvrijheid.
Ondanks de offers en gevaren, is de inspraak van vrouwen uiterst beperkt, zowel in strategische discussies als in onderhandelingen over vrede en veiligheid. Wie neemt het op voor vrouwen, die bijzonder kwetsbaar zijn?
Hun afwezigheid aan tafel is opvallend in het licht van resolutie 1325, getiteld ‘Vrouwen, Vrede en Veiligheid’ van de VN-Veiligheidsraad. Dat document, aangenomen in 2000, moet vrouwen en meisjes beschermen tegen geweld. Het bevat richtlijnen voor militair en civiel politiepersoneel over hun rechten en behoeften. Daarnaast moedigt het de participatie van vrouwen aan in besluitvorming rond vrede, veiligheid en wederopbouw.
De beelden van de onderhandelingstafel tonen echter dat de uitvoering ervan, na ruim twintig jaar, nog niet ver staat. Rusland was al bij aanvang koele minnaar van de resolutie. Oekraïne daarentegen keurde de actieplannen wel goed.
Daarom moet België dringend zijn plicht opnemen door op internationaal niveau aan te dringen op een concrete implementatie. Er is actie nodig om vrouwen en meisjes in gewapende conflicten te beschermen tegen gendergebonden geweld, zoals seksueel misbruik en uitbuiting. Dat geldt ook in vluchtelingenroutes, -kampen en -opvang, en in herhuisvesting. Verder moeten humanitaire hulpacties rekening houden met hun specifieke noden.
Dat alles hangt af van een sterke vrouwelijke stem in besluitvorming. Uit een dataset van 181 vredesakkoorden bleek dat vredesprocessen waar vrouwen aan deelnamen 20 procent meer kans hadden om minstens twee jaar stand te houden. Op lange termijn hadden vredesakkoorden met vrouwen zelfs 35 procent meer kans om vijftien jaar te duren.
Nog al te vaak miskennen politieke leiders het reservoir aan talent bij vrouwen. Het is hoog tijd dat vrouwen als actor deelnemen in besluitvoering en onderhandelingen, om een gendergevoelig beleid te voeren. Laat vrouwen niet louter conflicten ondergaan, maar ze mee beheersen, ontmijnen en oplossen.