Van nachtwinkels over supermarkten tot online: de verkoop van verboden vapeproducten tiert welig. Dat blijkt uit cijfers van de inspectiedienst van Volksgezondheid die De Tijd opvroeg. Ook de sectorfederatie VapeBel signaleert een bloeiende illegale markt.
De inspectiedienst van de federale overheidsdienst Volksgezondheid controleerde dit jaar ruim 2.400 fysieke verkoop punten op overtredingen bij de verkoop van e-sigaretten – toestelletjes waarmee damp geïnhaleerd wordt. Er werden illegale producten aangetroffen in 62,9 procent van de nachtwinkels en 54,3 procent van de zogenaamde dagwinkels. Dat zijn onafhankelijke, kleine shops die alleen zaken als voedsel, drank en sigaretten verkopen. Ook in andere verkooppunten, zoals supermarkten, gespecialiseerde dampwinkels en tankstations stelde de inspectie overtredingen vast. In België gelden strenge regels voor de verkoop van e-sigaretten. Ze vallen onder de tabakswet, met aanvullende specifieke beperkingen. Zo mag de nicotineconcentratie in de oplossing die door de e-sigaret verdampt wordt niet hoger zijn dan 20 milligram per milliliter en is de verkoop aan minderjarigen verboden. Ook kleurrijke verpakkingen en het promoten van vapeproducten zijn niet toegestaan.
Boetes tot 20.000 euro
In totaal nam de inspectiedienst dit jaar meer dan 115.000 illegale producten in beslag, tegenover zo’n 45.000 producten vorig jaar. De inspecteurs van Volksgezondheid stellen bovendien een toenemende professionalisering vast, waarbij de georganiseerde misdaad die de illegale artikelen aanlevert de verkopers ook tips geeft om niet door de mand te vallen. ‘Waar de producten eerder simpelweg in de schappen lagen, worden ze nu steeds vaker achter de toog verstopt’, zegt Paul Van den Meerssche, het hoofd van de inspectiedienst. ‘In nacht- en dagwinkels troffen we vooral de écht illegale producten aan, zoals e-sigaretten met kleurrijke verpakkingen of te grote reservoirs. In dampshops en supermarkten ging het vaak om kleinere overtredingen, zoals foutieve vermeldingen op de verpakkingen’, legt Van den Meerssche uit. Boetes voor de verkoop van illegale vapeproducten kunnen variëren van 500 tot 20.000 euro.
De inspectie richtte zich ook op de online verkoop van e-sigaretten. Zo werden op de Belgische, Nederlandse en Duitse webshop van Amazon bijna 4.000 producten offline gehaald. En op socialemediaplatformen als Snapchat, Instagram en Facebook werden tientallen particulieren opgespoord die illegale e-sigaretten aanboden. De pakjespost ontsnapte evenmin. Van de 1.300 pakketten die dit jaar gericht gecheckt werden, zijn er 350 in beslag genomen, goed voor meer dan 5.400 illegale wegwerpvapes. Daarnaast voerde de inspectiedienst in samenwerking met de douane controles uit op de import. Hierbij werden eveneens duizenden illegale producten onderschept of geweigerd. Opvallend is dat ook vanuit de branche zelf controles worden uitgevoerd. De sectorfederatie VapeBel, die voornamelijk de gespecialiseerde dampshops vertegenwoordigt, ging de afgelopen maanden anoniem langs in ongeveer duizend verkooppunten. Daar zat een beperkt aantal dampshops bij. ‘Bij 17 procent lagen illegale producten open en bloot in de rekken. Op nog veel meer plekken werden ze zonder problemen achter de toog tevoorschijn gehaald als we ernaar vroegen’, zegt VapeBel-voorzitter Felix Rijkers. Het gaat dan bijvoorbeeld om producten met een hoger dan toegelaten nicotinegehalte.
VapeBel wil met het onderzoek een statement maken over de groeiende illegale markt. Dampwinkels, die zich volgens Rijkers wel aan de regels houden, hebben te maken met steeds striktere regelgeving. ‘In andere landen zien we dat dit weinig effect heeft als het illegale circuit niet wordt aangepakt. Criminelen springen een gat in de lucht zodra extra maatregelen worden aangekondigd, want dat levert hen extra marktaandeel op. In Nederland werden smaakjes begin dit jaar verboden, maar je ziet ze nog overal. Er is geen nood aan meer regeltjes, wel aan meer handhaving.’ Van den Meerssche erkent dat zijn diensten ‘soms moeten vechten tegen de bierkaai’, verwijzend naar de zwarte markt, waar de winstmarges enorm zijn. ‘Ze slaan e-sigaretten in voor 2 euro en verkopen ze door voor 10 euro of meer, uiteraard zonder taksen of btw te betalen.’ Hij hoopt op strengere Europese richtlijnen om de import van illegale waren uit China tegen te gaan. Iets waarvoor ontslagnemend minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) ook al geijverd heeft. ‘Daarnaast is een innigere samenwerking met de politie en andere diensten, zoals de douane en de FOD Financiën, noodzakelijk om dit circuit te ontmantelen.’
Er moet echt iets gebeuren. Ik heb als kind ook chocoladesigaretten ‘gerookt’, maar zo’n marketing gericht op kinderen door de tabaksindustrie kunnen we ons nu niet meer voorstellen.
Els Van Hoof
Chocoladesigaretten
VapeBel zal het met lede ogen aanzien, maar toch zit er een resem extra Belgische regels aan te komen. Vanaf 1 januari zijn wegwerpvapes verboden en vanaf april mogen vapeproducten niet meer zichtbaar uitgestald worden in winkels of etalages. Er ligt bovendien een wetsvoorstel op tafel om smaakjes als popcorn en suikerwafel – bedoeld om jongeren te verleiden – te verbieden. Dat voorstel werd in 2021 al ingediend door Kamerlid Els Van Hoof (CD&V), maar het werd afgewezen na een advies van de Hoge Gezondheidsraad. Die oordeelde dat een verbod niet noodzakelijk was, omdat de smaakjes rokers ook van echte sigaretten afhelpen. Nu ligt het voorstel opnieuw op tafel, ditmaal met de steun van minister Vandenbroucke. Van Hoof stelt dat het niet de bedoeling is alle smaken te verbieden. Er kunnen er een of twee overblijven voor mensen die willen stoppen met roken. Het hoofddoel is te voorkomen dat smaakjes voor jongeren een opstapje naar roken zijn – een risico dat volgens diverse onderzoeken duidelijk bestaat. Het argument over de verschuiving naar het illegale circuit legt Van Hoof naast zich neer. ‘Dat horen we van elke lobbygroep als we iets willen verbieden. Er moet echt iets gebeuren. Ik heb als kind ook chocoladesigaretten ‘gerookt’, maar zo’n marketing gericht op kinderen door de tabaksindustrie kunnen we ons nu niet meer voorstellen.’
Bron: De Tijd, 29 november 2024.